มะขาม
Tamarindus indica Linn (Caesalpiniaceae), Tamarind.
มะขาม เป็นไม้ยืนต้นขนาดกลางถึงใหญ่ สูงประมาณ 60 ฟุต เปลือนต้นสีน้ำตาลอ่อน แตกสะเก็ดเป็นร่องเล็กๆ ใบเป็นใบประกอบมีใบย่อยออกเป็นคู่ขนานไปตามก้านใบ 10-18 คู่ ดอกออกเป็นช่อเล็กๆ ตามปลายกิ่ง ช่อหนึ่งมีประมาณ 10-15 ดอก กลีบดอกสีเหลือง มีประจุดแดง ออกดอกในฤดูฝนราวพฤษภาคมถึงสิงหาคม ดอกโรยแล้วจะติดฝัก มะขามที่ปลูกตามบ้านมี 2 ชนิด ชนิดฝักกลมเล็กและยาวเรียกว่ามะขามขี้แม้ว อีกชนิดหนึ่งฝักใหญ่แบนและโค้งเป็นรูปเคียวรสเปรี้ยวจัดเรียกว่ามะขามกะดาน
มะขามเป็นพืชพื้นเมืองของแอฟริกาเขตร้อน ปัจจะบันได้กระจายพันธุ์อยู่ทั่วไปในภูมิภาคที่อากาศร้อน ในเมืองไทยมีชื่อเรียกตางกันในแต่ละท้องถิ่นเช่น ชาวบนนครราชสีมาเรียกตะลูบ กะเหรี่ยงกาญจนบุรีเรียกม่องโคล้ง กะเหรี่ยงแม่ฮ่องสอนเรียกมอดเล และส่ามอเกล เงี้ยวแม่ฮ่องสอนเรียกหมากแกง เขมรสุรินทร์เรียกอำเปียล
มะขามเป็นไม้กลางแจ้งขึ้นได้ง่ายไม่เลือกดิน มะขามแม้เป็นต้นไม้ใหญ่ แต่รากก็ขดวนอยู่รอบๆ ไม่ชอนไปไกลเรียกว่ารากขัดสมาธิ การขยายพันธุ์ใช้วิธีเพาะเมล็ดหรือตอน
มะขามแม้จะมีดอกที่ไม่น่าจะเป็นที่น่าสนใจของผู้ใด แต่ก็อาจใช้มะขามเป็นไม้ประดับได้โดยอาจปลูกเป็นไม้แคระ หรืออาจปลูกชมดอกหรือฝักก็ได้ นอกจากนี้มะขามยังให้ประโยชน์อื่นๆ อีก ใบมะขามอ่อนและดอกใช้เป็นอาหารได้ เนื้อในฝักมะขามใช้เป็นอาหารทั้งที่ยังอ่อนและแก่จัด มะขามเปียกใช้เป็นยาระบาย ลดอุณหภูมิในร่างกาย ในประเทศอากาศร้อนทางภาคตะวันออกกลางมักนิยมดื่มน้ำมะขามเพื่อผ่อนคลายความร้อน และอาจดื่มน้ำมะขามเพื่อบรรเทาอาการไข้ได้ด้วย อินเดียใช้เมล็ดในมะขามป่นต้มลงแป้งผ้าให้แข็ง
